چرا حضرت یونس به کام نهنگ رفت؟
نویسنده:آیت الله جوادی آملی
حضرت یونس (علیهالسلام) به خداوند متعال می گوید:
خدایا! جز تو معبودی نیست. تو از شرک و شریک و هر عیب و آلودگی پاک و منزهی و من از ستمکارانم.
حضرت یونس (علیهالسلام) به ستمگر بودن خویش اعتراف کرده است؛ چنان که قرآن میفرماید: "و ذاالنون إذ ذهب مغاضباً فظنّ أن لن نقدر علیه فنادی فی الظّلمات أن لا إله إلاّ أنت سُبحانک إنّی کنتُ من الظّالمین"(?)؛ یادآور حال یونس را هنگامی که از میان قوم خود خشمگین بیرون رفت و چنین پنداشت که ما هرگز او را در تنگنا قرار نخواهیم داد؛ اما وقتی به کام نهنگ فرو رفت، در آن تاریکیهای دریا و شکم نهنگ فریاد برآورد: خدایا! جز تو معبودی نیست. تو از شرک و شریک و هر عیب و آلودگی پاک و منزهی و من از ستمکارانم.
در اینجا سوا لی مطرح میشود که اگر خشمناک شدن حضرت یونس(علیه السلام) از دست مردم به حق بود، چرا به کام نهنگ فرو رفت و خود را ستمکار خواند؟
کار حضرت یونس به قدری سنگین و مشکل بود که خداوند در این باره فرمود: اگر او از تسبیح کنندگان نبود، تا روز قیامت در شکم ماهی زندانی میماند.
این امور با معصوم بودن یک پیامبر سازگار نیست. به ویژه، کار او به قدری سنگین و مشکل بود که خداوند در اینباره فرمود: اگر او از تسبیح کنندگان نبود، تا روز قیامت در شکم ماهی زندا نی بود: "فلولا أنّه کان من المسبّحین . للبث فی بطنه إلی یوم یُبعثون(?)؛ ولی لطف خدا شامل حال او شد و دعایش به هدف اجابت رسید و از اندوه نجات یافت؛ زیرا او مؤمن واقعی بود و خداوند مؤمنان راستین را از اندوه میرهاند: "فاستجبنا له و نجّیناه من الغمّ و کذلک نُنجی المؤمنین."(?)
برخی در پاسخ گفتهاند: حضرت یونس، مرتکب ترک اولی شد. او میبایست تحمّل و صبر فراوان به خرج میداد و شتاب و عجله نمیکرد. لذا، قرآن به این نکته تذکر داده است که او زود صبر را از دست داد و شکیبایی و حوصلهاش به سر رسید. از اینرو، خدای سبحان، خطاب به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) میفرماید: فاصبر لحکم ربّک و لاتکن کصاحب الحوت إذ نادی و هو مکظوم . لولا أن تدارکه نعمةٌ من ربّه لنُبذ بالعراء و هو مذموم . فاجتباه ربّه فجعله من الصّالحین(?)؛ در امتثال حکم پروردگارت شکیبا باش و مانند همدم ماهی (حضرت یونس علیهالسلام) مباش؛ آن گاه که اندوه زده ندا داد. اگر لطفی از جانب پروردگارش تدارک حال او نمیکرد، قطعاً نکوهش شده بر زمین خشک انداخته میشد. پس، پروردگارش او را برگزید و از شایستگانش گردانید.(?)
مأمون از امام هشتم علی بن موسی الرضا (علیهالسلام) درباره آیه: "و ذا النّون إذ ذهب..." سؤال کرد آن حضرت فرمود: این شخص یونس بن متی است. او یقین داشت که خداوند بر او تنگ نمیگیرد، ولی وقتی به شکم ماهی فرو رفت و از مسبّحین بود، گفت: من از ستمکاران بودم که میتوانستم همه اوقات خویش را صرف این عبادت (تسبیح و تقدیس خدا) کنم و این گونه که الآن (در شکم ماهی) به ذکر عبادت مشغولم، اشتغال نورزیدم: "بترکی مثل هذه العبادة التی قد فرغتنی لها فی بطن الحوت." آنگاه خداوند، دعای او را به هدف استجابت رساند و فرمود: "فلولا أنّه کان من المسبّحین. للبث فی بطنه إلی یوم یبعثون."(?)
برخی گفتهاند: حضرت یونس، مرتکب ترک اولی شد. او میبایست تحمّل و صبر فراوان به خرج میداد و شتاب و عجله نمیکرد. لذا، قرآن به این نکته تذکر داده